بیمه کشتی، هواپیما و حمل کالا

رشته بیمه های کشتی، هواپیما و حمل کالا به عنوان یکی از بخش های فنی شرکت در بر گیرنده رشته های بیمه ای حمل کالا، وجوه، کشتی و هواپیما می باشد. گسترش روز افزون تجارت، دخالت عوامل مختلف در یک فرآیند تجاری باعث آن گردیده که امروزه نظام تجاری ساز و کار پیچیده و خاص خود را مطالبه نماید. ورود بیمه گران به این عرصه در جهت تسهیل و ایجاد اطمینان بیشتر بین طرفین تجاری است. بیمه حمل و نقل کالا یکی از متدهایی است که صاحبان بنگاه های تجاری و تجار به منظور سهولت و گسترش مبادلات تجاری از آن بهره می جویند. این بیمه برخوردار از حمایت قانون بیمه، قانون تجارت، آیین نامه های شورای عالی بیمه و عرف جهانی می باشد و متعهد به ایفای نقش مؤثر خود در مبادلات تجاری است. 
رشته های بیمه ای هواپیما و کشتی نیز از جمله بیمه های تخصصی می باشند که علاوه بر نیاز به تخصص و تجربه خاص در این رشته ها به خاطر وجود پتانسیل خسارات فاجعه بار و نگاه خاص و ویژه افکار عمومی به اتفاقات هوایی و دریایی از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. لذا حضور فعال توام با دقت نظر و تفکر فنی از جمله مواردی است که همواره می باید مد نظر قرار گیرد زیرا همانطور که جذب بیمه گذاران خاص در این رشته ها می تواند بعد تبلیغاتی بسیار بالایی برای شرکت در بر داشته باشد، از دست دادن هر یک (فارغ از علت آن) نیز به نوبه خود می تواند دارای پیامد و اثرات ضد تبلیغی برای شرکت فراهم سازد.

• بیمه حمل و نقل کالا 
  بیمه حمل و نقل کالا بیمه ای است که به موجب آن بیمه گر در مقابل حق بیمه ای که از بیمه گذار دریافت می کند متعهد می شود در جریان حمل کالا از نقطه ای به نقطه دیگر در نتیجه وقوع خطرهای موضوع بیمه چنانچه ، کالا تلف شده و یا دچار خسارت شود و یا بیمه گذار در رابطه بااین خطرات هزینه ای متحمل شود، زیان وارده را بپردازد .
  بیمه حمل و نقل به صورت شکلی به دو طریق ساده و عمومی (تابع قرارداد کلی) صادر می گردد:
  • بیمه حمل و نقل ساده: 
    بیمه حمل و نقل کالا، بیمه‌ای است که برای حمل کالای معینی صادر می‌شود و در آن مشخصات مورد بیمه از جمله نوع کالا، مقدار و ارزش کالا، طریق و نحوه حمل و موضوعات دیگری که مبین حقوق و تعهدات طرفین قرارداد می‌باشد قید میگردد. مثلاً شخصی تصمیم به حمل مقدار معینی ماشین‌آلات که نوع و مقدار و مشخصات آن معلوم است از کشوری به کشور دیگر دارد و برای آن درخواست بیمهمی‌کند. در چنین صورتی برای بیمه‌گزار بیمه ‌ای صادر می‌شود که در آن کلیه مشخصات مربوط به مورد بیمه و وضعیت حمل ذکر می‌شود. با صدور این بیمه بیمه‌گزار موظف است حق‌بیمه مربوط را که در بیمه‌ تعیین شده بپردازد و بیمه‌گر نیز در مقابل متعهد جبران خسارت‌های احتمالی وارد به مورد بیمه در جریان حمل از مبدا تا مقصد طبق شرایط بیمه‌ خواهد بود. بنا به آنچه گفته شد لازمه صدور این نوع بیمه حمل و نقل کالا این است که بیمه‌گزار قبلاً از وضعیت مورد بیمه و چگونگی حمل آن اطلاع داشته و این اطلاعات را در اختیاربیمه‌گر قرار دهد و این ترتیبی است که در مورد هر حمل باید رعایت شود و در صورتیکه بیمه‌گزار مراجعات زیادی داشته باشد و کالاهای مختلفی را در معرض حمل و نقل قرار دهد برای هر مورد باید بیمه جداگانه‌ای از بیمه‌گر دریافت نماید. با صدور یک بیمه ساده بیمه‌گزار ملزم نخواهد بود کالای مورد بیمه را یکجا حمل کند. حمل به دفعات نیز مجاز است لکن آنچه حائز اهمیت می‌باشد این است که ارزش کل مورد بیمه و موضوعات دیگری که مطرح شد باید معلوم بوده و در بیمه قید گردد.
  • بیمه حمل و نقل عمومی: 
    در برخی مواقع، صدور بیمه‌‌های حمل و نقل ساده (بیمه‌های بیمه های کشتی، هواپیما و حمل کالا  داخلی، خارجی و ترانزیت) بدلیل تعداد بالای تکرار آن مقرون به صرفه نمی‌باشند. به عنوان مثال، شرکت واردکننده قطعه خاصی که سالیانه چندین پارت کالا را وارد کشور می‌کند، تکمیل فرم بیمه‌های ساده برای هر بار ورود کالا کاری زمانبر و سخت می‌باشد. در این موارد، از بیمه‌‌های عمومی که قراردادی است میان بیمه‌گر و بیمه‌گزار استفاده می‌شود. از طرفی می‌توان مدت اعتبار را از دیگر وجوه تمایز میان بیمه با قرارداد دانست. بیمه‌ها معمولاً یکساله می‌باشند ولی برای قرارداد محدودیت زمانی وجود ندارد. 
    بیمه حمل و نقل کالا عمومی یک قرارداد کلی است که بین بیمه‌گر و بیمه‌گزار منعقد می‌گردد و در آن شرایط اصلی بیمه و رئوس کلی حقوق و تعهدات طرفین معین می‌شود. لکن مشخصات محمولات و نحوه حمل آنها زمانی به اطلاع بیمه‌گر می‌رسد که بیمه‌گزار اقدام به حمل کالا می‌نماید. با صدور چنین قراردادهایی کلیه حمل و نقل‌هایی که بیمه‌گزار در آینده انجام می‌دهد تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرد مشروط به اینکه بیمه‌گزار مشخصات و نحوه حمل کالا و وسیله حمل، مبدا و مقصد و بطور کلی آنچه که در بیمه‌نامه پیش‌بینی نشده و احتیاج به تصریح دارد قبل از حمل به اطلاع بیمه‌گر برساند تا بیمه‌گر نسبت به صدور گواهی بیمه اقدام نماید. بدیهی است این اطلاعات می‌بایست قبل از شروع حمل به اطلاع بیمه‌گر برسد مگر اینکه ترتیب دیگری در قرارداد مورد توافق قرار گرفته باشد. 
    قرارداد بیمه حمل و نقل کالا را می‌توان به 2 دسته تقسیم‌بندی نمود:
    • عمومی: در این نوع قراردادها، پوشش و سرمایه مورد بیمه مشخص نمی‌باشد. در این حالت، گواهی بیمه صادر می‌گردد.
    • غیر عمومی: در این نوع قراردادها، پوشش و سرمایه مورد بیمه مشخص می‌باشد. در اینصورت نیازی به صدور گواهی بیمهنمی‌باشد ولی می‌بایست گواهی حمل به ازای هربار حمل کالا صادر نمود.
  بیمه حمل و نقل کالا بر اساس طریقه حمل، محدوده جغرافیایی و پوشش های بیمه ای قابلیت تقسیم بندی به شرح ذیل را دارد:
  • بر اساس طربقه حمل: طبق این روش بیمه حمل و نقل کالا به طرق زمینی، هوایی، دریایی و ترکیبی تقسیم می شود که در بیمه حمل و نقل به روش های دریایی حمل بر شناورهای کوچک و حمل بر کشتی های طبقه بندی شده از دیگر تقسیمات این نوع بیمه می باشد که هر کدام نرخ و شرایط خود را دارد.
  • بر اساس محدوده جغرافیایی: بر اساس این نظربیه بیمه حمل و نقل کالا به داخلی، وارداتی، صادراتی و ترانزیت تقسیم می شود. دربیمه حمل و نقل داخلی به دو متد و رویه عمل می گردد. بیمه حمل و نقل داخلی با خطرات محدود (آتش سوزی - حادثه و سرقت کلی) و با خطرات اضافی (تمام خطر)
  • بر اساس پوشش های بیمه ای: بیمه حمل و نقل کالا بر اساس پوشش های A, B,C و Total Loss تقسیم بندی می شود.
  بیمه Total Loss عملاً در دنیا منسوخ شده و لذا برای حفظ جایگاه والای بیمه گذاران و حفظ حقوق مشتریان از ارائه این بیمه حتی الامکان اجتناب می شود زیرا چنانچه قسمت اعظم کالا در جریان حمل از بین رفته و فقط قسمت اندک باقی بماند بیمه گر تعهدی نسبت به جبران خسارت ندارد و اساساً این نوع بیمه  به بیمه  تشریفاتی یا بیمه گمرگی شهرت داشته و در زمانی که کالای صادراتی براساس تصویب نامه هیات وزیران در ایران بیمه می شد رایج گردید. لذا در بیمه ایران بر همین اساس بخشنامه شماره 87/80063 مورخ 17/06/87 توسط مدیریتبیمه های کشتی، هواپیما و حمل کالا  صادر و شبکه فروش را به عدم صدور و یا در صورت درخواست بیمه گزار، با اطلاع رسانی کامل دعوت نمود. 
  رشته بیمه حمل و نقل کالا مشتمل بر 8 زیررشته می‌باشد که عبارتند از:
  • بیمه حمل و نقل کالا داخلی (عمومی) 
    کالایی که توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی در داخل کشور از شهری به شهر دیگر جابجا می‌شوند، تحت عنوان بیمه‌های داخلی تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرند.
  • بیمه حمل و نقل کالا وارداتی (عمومی) 
    کالاهایی که بنا به مصالح مملکتی و نیازهای اقتصادی کشور از خارج وارد کشور می‌گردند، تحت عنوان بیمه‌های وارداتی تحت پوششبیمه‌ای قرار می‌گیرند.
  • قرارداد بیمه حمل و نقل کالا صادراتی(عمومی) 
    کالاهایی که توسط صادرکنندگان جهت عرضه در بازار جهانی به خارج از کشور ارسال می‌گردد، تحت عنوان بیمه‌‌های صادراتی تحت پوشش بیمه‌ای قرار می‌گیرند.
  • بیمه حمل و نقل کالا ترانزیت(عمومی) 
    قراردادهای بیمه حمل و نقل کالا ترانزیت (عمومی) قرارداد بیمه‌ای می‌باشند که برای بیمه نمودن کالایی که از کشوری خارجی حرکت کرده و به کشور خارجی دیگری می‌روند استفاده می‌شود. قراردادهای بیمه حمل و نقل کالا ترانزیت را می‌توان به 2 دسته زیر تقسیم‌بندی نمود:
    • عبوری: کالا لزوماً‌ از مرز ایران گذر کند.
    • غیرعبوری: کالا از مرز ایران گذر نکند.
  • بیمه حمل و نقل کالا داخلی (ساده) 
    کالایی که توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی در داخل کشور از شهری به شهر دیگر جابجا می‌شوند، تحت عنوان بیمه‌‌های داخلی تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرند.
  • بیمه حمل و نقل کالا وارداتی(ساده) 
    کالاهایی که بنا به مصالح مملکتی و نیازهای اقتصادی کشور از خارج وارد کشور می‌گردند، تحت عنوان بیمه‌های وارداتی تحت پوششبیمه‌ای قرار می‌گیرند.
  • بیمه حمل و نقل کالا صادراتی(ساده) 
    کالاهایی که توسط صادرکنندگان جهت عرضه در بازار جهانی به خارج از کشور ارسال می‌گردد، تحت عنوان بیمه های صادراتی تحت پوشش بیمه‌ای قرار می‌گیرند.
  • بیمه حمل و نقل کالا ترانزیت(ساده) 
    بیمه های حمل و نقل ساده ترانزیت بیمه‌نامه‌ای می‌باشند که برای بیمه نمودن کالایی که از کشوری خارجی حرکت کرده و به کشور خارجی دیگری می‌روند استفاده می‌شود. 
    قراردادهای بیمه حمل و نقل کالا ترانزیت را می‌توان به 2 دسته زیر تقسیم‌بندی نمود:
    • عبوری: کالا لزوماً‌ از مرز ایران گذر کند.
    • غیرعبوری: کالا از مرز ایران گذر نکند.
• بیمه هواپیما 
  در یک تعریف کلی کلمه "هواپیما" به مجموعه ای از قطعات و تجهیزات گفته می شود که پس از نصب در کنار یکدیگر امکان انجام عملیات پرواز را مهیا می نماید . هواپیما ها به دو دسته بندی کلی تقسیم می گردند:
  • سبک وفوق سبک (که اغلب جهت مقاصد تفریحی ، آموزشی ، تبلیغی مورد استفاده قرار می گیرند)
  • سنگین و فوق سنگین(که اغلب جهت جابجایی بار ومسافر مورد استفاده قرار می گیرند)
  بیمه ایران پوششهای مورد نیاز بیمه گزاران را در قبال ریسکهای مربوط به فعالیت های مالکیت ، بهره برداری ، تعمیر ونگهداری و یا فروش آن را ارائه می نماید 
  رشته ها و زیر رشته های بیمه ای بخش هوایی به شرح ذیل است:
  • بیمه بدنه هواپیما و هلیکوپتر(HULL) 
    این بیمه پوشش های زیر را دربر می گیرد :
    • آسیب‌دیدگی هواپیما بر اثر وقوع خطرات مشمول بیمه
    • هزینه مربوط به فرود اضطراری هواپیما
    • هزینه‌های امداد و نجات هواپیما
    • هزینه‌های پاکسازی باند فرودگاه
    • هزینه حمل و نقل و تعمیر و تعویض قطعات آسیب‌دیده
  • بیمه فرانشیز بدنه هواپیما و هلی کوپتر 
    بیمه فوق پوشش هزینه مربوط به فرانشیز بیمه‌ بدنه را دربر می گیرد .
  • بیمه جنگ بدنه هواپیما و هلی کوپتر(Hull War) 
    این بیمه بخشی از خسارات ناشی از جنگ و اقدامات تروریستی را تحت پوشش قرار می دهد.
  • بیمه خسارات کلی هواپیما و هلی کوپتر(Total Loss) 
    بیمه فوق پوشش تسویه حساب بدنه هواپیما در مواقعی که خسارت بصورت کلی حادث می‌گردد و کل هواپیما از بین رفته باشد را دربر می گیرد .
  • بیمه تجهیزات فرودگاهی (Ground Handling Equipment) 
    بیمه تجهیزات فرودگاهی پوشش بیمه بدنه کلیه تجهیزات فرودگاهی و ماشین آلات فرودگاهی در برابر حادثه را دربر می گیرد .
  • بیمه تجهیزات ولوازم یدکی شرکتهای هواپیمایی(Spar Parts) 
    این بیمه پوششهای زیر را دربر می گیرد :
    • موتور هواپیما
    • قطعات لوازم یدکی (شامل لوازم یدکی و موتورهای یدکی حمل شده)
    • دستگاه‌های زمینی بکار رفته در رابطه با هواپیما
    • تجهیزات موجود در کار کارگاهها
    • دستگاه‌های لازم جهت جابجایی زمینی
    • دستگاه‌های کامپیوتری
    • سیستم‌های شبیه‌ساز
    • دستگاه‌های الکتریکی، مکانیکی حفاظتی در برابر آتش
    • اقلام تجاری و موادغذایی
  • بیمه مسئولیت قانونی شرکت هواپیمایی در قبال مسافر 
    این بیمه پوشش صدمات بدنی ناشی از حادثه وارد به مسافرین را دربر می گیرد.
  • بیمه مسئولیت قانونی بار همراه مسافرین(Baggage) 
    بیمه فوق پوشش خسارت وارد به بار همراه مسافران را دربر می گیرد.
  • بیمه مسئولیت قانونی شخص ثالث (Third Party Legal Liability) 
    بیمه مذکور پوشش خسارت به اشخاص ثالث ناشی از برخورد هواپیما و یا سقوط اشخاص یا اشیا را دربر می گیرد .
  • بیمه مسئولیت قانونی کالای حمل شده توسط هواپیما(Cargo) 
    این بیمه پوشش خسارت وارد به کالاکه با صدور بارنامه توسط هواپیما حمل می‌گردد را دربر می گیرد .
  • بیمه مسئولیت ناشی از جنگ(War Liability) 
    بیمه فوق پوشش خسارات مالی و جانی ناشی از جنگ و عملیات جنگی به اشخاص ثالث را دربر می گیرد .
  • بیمه مسئولیت عمومی 
    بیمه مسئولیت عمومی پوشش غرامت ناشی از صدمات بدنی و یا فقدان و یا خسارت به اموال ایجاد شده از کار و فعالیت بیمه‌گزار به عنوان متصدی حمل و نقل را دربر می گیرد .
  • بیمه مسئولیت تولید(Product Liability) 
    این بیمه پوشش صدمات جانی یا آسیب‌های مالی وارد به تولیدات ساخته شده در هنگامی که از مالکیت یا تحت کنترل بیمه‌گزار خارج گردیده است را دربر می گیرد .
  • بیمه مسئولیت خدمات زمینی 
    این بیمه پوشش های زیز را دربر می گیرد :
    • کنترل ترافیک هوایی- آشیانه
    • جابجایی مسافر و بار
    • تامین سوخت و غذا
    • تجهیزات و نگاهداری هواپیما
    • یدک کشیدن هواپیما
    • آتش‌نشانی و امداد فرودگاهی
  • بیمه حوادث سرنشین 
    بیمه حوادث سرنشین پوشش صدمات بدنی ناشی از حادثه وارد به مسافرین که منجر به فوت و یا نقص عضو دائم گردد را دربر می گیرد .
  • بیمه  از دست دادن گواهی پرواز خلبانان 
    این بیمه پوشش تامین خسارات منافع مالی وارد به خلبانان، کمک خلبانان و مهندسین پرواز در صورت ازدست دادن گواهینامه پروازی بطور دائم یا موقت را دربر می گیرد .
  • بیمه تجهیزات ولوازم یدکی شرکتهای هواپیمایی 
    بیمه تجهیزات و لوازم یدکی شرکت های هواپیمایی به منظور بیمه کردن انواع تجهیزات مربوط به بدنه هواپیما شامل موتور(در هنگامی که بر روی هواپیما نصب نباشد)،قطعات یدکی دستگاه های زمینی و تجهیزات در کارگاه ها در هنگامی که در انبار بوده و یا در حال حمل و نقل باشند مورد استفاده قرار می گیرد.
• بیمه پول 
  بیمه پول یکی دیگر از رشته‌های بیمه‌ای زیرمجموعه گروه بیمه کشتی، هواپیما و حمل کالا  می‌باشد که در آن انواع وجوه نقد شامل انواع پول رایج (اسکناس، مسکوکات) و ارز و وجوه غیرنقد شامل انواع چک، سفته، تمبر، اوراق قرضه و مشارکت، شمش و سکه‌های طلا و نقره تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرد. 
  بیمه پول مشتمل بر 2 زیررشته می‌باشد که عبارتند از:
  • بیمه وجوه و مسکوکات (درراه) 
    بانک‌ها، موسسات و شرکت‌ها جهت انتقال پول از دفاتر خود به بانک‌ها و واحدهای تابعه و یا بالعکس و یا مقصدهای مختلف در داخل شهرها و بین شهرها در سراسر کشور در قبال خطرات مختلف نظیر آتش‌سوزی، انفجار و دزدی مسلحانه و غیرمسلحانه احتیاج به بیمهوجوه در راه دارند. 
    در این نوع بیمه، بیمه‌گزار متعهد می‌گردد که کلیه نقل و انتقالات پول را قبل و یا بلافاصله بعد از حمل سریعاً به اطلاع بیمه‌گر برساند و طی این اعلامیه مبدا، مقصد، مقدار پول نقل مکان یافته را قید نماید و بیمه‌گر طبق اطلاعیه‌های ارسالی و براساس مقدار واقعی مجموع پول‌های نقل مکان یافته با صدور گواهی حمل مراتب را تائید می‌نماید. 
    نرخ حق‌بیمه وجوه انتقالی با توجه به میزان وجوه، دفعات حمل، مسافت و محدوده جغرافیایی و با در نظر گرفتن کلیه شرایط ایمنی (اتومبیل مخصوص و افراد مسلح) و پیش‌بینی آن در قرارداد تعیین می‌گردد.
  • بیمه وجوه و مسکوکات در صندوق 
    بانک‌ها، موسسات و شرکت‌ها موجودی نقدی خویش اعم از وجه نقد و اوراق بهادار و مسکوکات را در تمام مدت شبانه‌روز در مقابل خطرات و حوادث ناشی از دزدی مسلحانه یا غیرمسلحانه (با شکستن حرز) تصرف، قهر و تهدید، آتش‌سوزی، انفجار، سیل، زلزله، شورش اعتصاب و اغتشاش در محدوده جغرافیایی کشور بیمه می‌نماید. 
    نرخ حق‌بیمه وجوه در صندوق با توجه به میزان وجوه و ارزش اوراق بهادار و مسکوکات، نوع صندوق و محل استقرار آن از نظر منطقه جغرافیایی و نحوه حفاظت از صندوق (تعداد نگهبانان و محافظین ساختمان) تعیین می‌گردد.
• بیمه کشتی 
  حمل و نقل دریایی نسبت به سایر شیوه‌های حمل و نقل از قدمت بسیار بیشتری برخوردار بوده و به لحاظ حجم و مقدار کالای جابجا شده نیز دارای بیشترین سهم می‌باشد؛ به گونه‌ای که حسب آخرین آمار موجود حدود 90 درصد کالاها در تجارت بین‌المللی از طریق دریا حمل می‌گردد که این خود بیانگر اهمیت بسزایی است که بیمه‌های در میان سایر رشته‌های بیمه‌ای دارد. 
  این رشته مشتمل بر 3زیررشته می‌باشد که عبارتند از:
  • بیمه مسئولیت سازندگان شناورها 
    این نوع بیمه مسئولیت سازندگان کشتی‌ها را تحت پوشش قرار می‌دهد و کاربرد آن برای حوضچه‌های تعمیراتی ویا کارخانجات ساخت شناورها می‌باشد.
  • بیمه بدنه و ماشین آلات کشتی(بیمه H&M) 
    بیمه بدنه و ماشین‌آلات شناورها بر اساس کلوزهای طراحی شده توسط انستیتو بیمه‌گران لندن ارائه می‌گردد. کلوزهای مذکور کاملاً استاندارد بوده و در تمامی موسسات بیمه‌ای معتبر دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرند.
  • بیمه مسئولیت در برابر اشخاص ثالث(کشتی و شناور) 
    علاوه بر خطراتی که بدنه و ماشین‌آلات را تهدید می‌کند صاحبان شناورها به واسطه نوع فعالیت خویش مسئول حفظ سلامت کارکنان و وسایل آنها و محمولات مورد حمل نیز می‌باشند. به منظور جلوگیری از ضرر مالکان و برای ایجاد اطمینان در سفرهای دریایی کلوپ‌هایی تاسیس شده‌اند که به کلوپ‌های (پی اند آی) معروف می‌باشند که در سطح جهان دارای فعالیت بسیار گسترده‌ای بوده و خساراتی را که ناشی <